Mỗi năm, hàng triệu người trên thế giới bị ảnh hưởng bởi thiên tai, xung đột vũ trang và đại dịch. Bên cạnh những tổn thất vật chất, hậu quả về sức khỏe tâm thần là một trong những thách thức lớn nhất nhưng thường bị bỏ quên trong công tác ứng phó khẩn cấp.

 Vậy ảnh hưởng của vấn đề này như thế nào? Ai là những người dễ bị tổn thương, cần được quan tâm? Và chúng ta có thể làm gì để phục hồi sức khỏe tâm thần sau thảm họa hay tình huống khẩn cấp?

Quy mô của vấn đề:

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO, 2025), gần một phần ba số người bị ảnh hưởng bởi thảm họa có thể trải qua những hậu quả nặng nề về sức khỏe tâm thần. Nghiên cứu cho thấy 22% người đã trải qua chiến tranh hoặc xung đột trong 10 năm qua có các rối loạn như trầm cảm, lo âu, rối loạn stress sau sang chấn, rối loạn lưỡng cực hoặc tâm thần phân liệt (Charlson và cộng sự, 2019).

Thách thức về sức khỏe tâm thần sau thảm họa (National Center for PTSD, 2025):

  • Lo âu và căng thẳng: Cảm giác lo lắng, căng thẳng quá mức, khó tập trung hoặc đưa ra quyết định.
  • Đau buồn và mất mát: Nỗi đau do mất người thân, mất nhà cửa, thu nhập và sự ổn định trong cuộc sống. 
  • Các vấn đề thực tế: Mất thu nhập, tình trạng nhà ở không ổn định, thiếu an ninh lương thực, vấn đề chăm sóc trẻ em.
  • Thay đổi hỗ trợ xã hội: Mất kết nối với cộng đồng, gia đình và bạn bè - một yếu tố bảo vệ quan trọng trong nghịch cảnh.
  • Triệu chứng căng thẳng sau sang chấn: Hành vi né tránh, cảm giác bất lực, tức giận. Các tổn thất tài chính có thể dẫn đến stress nghiêm trọng và là yếu tố nguy cơ cho xung đột, rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) và trầm cảm.

Nhóm dễ bị tổn thương:

  • Nhóm đối tượng đầu tiên phải kể đến là trẻ em và thanh thiếu niên. Điều kiện bất lợi có thể làm gián đoạn sự phát triển não bộ (UNICEF, 2022) và để lại hậu quả lâu dài như mất đi cơ hội học tập, nguồn dinh dưỡng và dịch vụ chăm sóc sức khỏe,... (UNICEF, 2024). 
  • Nghiên cứu cho thấy trầm cảm phổ biến hơn ở phụ nữ trong các tình huống khẩn cấp (WHO, 2025). Phụ nữ và trẻ em gái có nhu cầu cụ thể trong khủng hoảng do vai trò chăm sóc gia đình và nguy cơ bạo lực gia tăng, đòi hỏi các nỗ lực có mục tiêu để đảm bảo họ được tiếp cận dịch vụ chăm sóc phù hợp.
  • Người cao tuổi, người khuyết tật, người di dời vốn đã phải đối mặt với bất bình đẳng cũng thường gặp rào cản kép trong việc tiếp cận dịch vụ chăm sóc (OHCHR, 2025).

Điều chúng ta có thể làm:

Nghiên cứu cho thấy hầu hết mọi người có khả năng phục hồi và theo thời gian có thể vượt qua bi kịch (APA, 2013). Một số bước quan trọng:

  • Cho phép bản thân thời gian để điều chỉnh và chấp nhận cảm xúc của mình.
  • Tìm kiếm sự hỗ trợ từ người thân, bạn bè và cộng đồng.
  • Duy trì hoặc thiết lập lại các thói quen hàng ngày.
  • Tham gia các hành vi lành mạnh: ăn uống cân đối, nghỉ ngơi đầy đủ, tránh rượu bia và ma túy.
  • Tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên nghiệp khi cảm thấy stress kéo dài hoặc khó thực hiện các trách nhiệm hàng ngày (APA, 2013).

Nhân Ngày Sức khỏe Tâm thần Thế giới 2025, Liên đoàn Sức khỏe Tâm thần Thế giới (WFMH, 2025) kêu gọi: "Sức khỏe tâm thần không phải là xa xỉ - đó là dây cứu sinh." Phòng khám Merak luôn ở đây, sẵn sàng lắng nghe, hỗ trợ và đồng hành cùng bạn trên hành trình chăm sóc và phục hồi sức khỏe tâm thần.

-------------------------

PHÒNG KHÁM CHUYÊN KHOA TƯ VẤN VÀ CHĂM SÓC SỨC KHỎE TÂM THẦN MERAK

? Địa chỉ: Biệt thự B3, Coco Village, 14 Thụy Khuê, Tây Hồ, Hà Nội

☎ Hotline: 096 171 5858

? Website: https://merak.vn

Tài liệu tham khảo:

American Psychological Association. (2013). Recovering emotionally from disaster. https://www.apa.org/topics/disasters-response/recovering

Charlson, F., van Ommeren, M., Flaxman, A., Cornett, J., Whiteford, H., & Saxena, S. (2019). New WHO prevalence estimates of mental disorders in conflict settings: A systematic review and meta-analysis. Lancet, 394(10194), 240–248.

National Center for PTSD. (2025). For mental health providers: Working with people affected by disaster events. U.S. Department of Veterans Affairs.

UNICEF. (2022). Mental health and psychosocial support in emergencies. https://www.unicef.org/protection/mental-health-psychosocial-support-in-emergencies

UNICEF Việt Nam. (2024). Ứng phó khẩn cấp. https://www.unicef.org/vietnam/vi/ung-pho-khan-cap

World Federation for Mental Health. (2025). World Mental Health Day 2025: Access to services – Mental health in catastrophes and emergencies.

World Health Organization. (2025). Mental health in emergencies. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mental-health-in-emergencies

Office of the High Commissioner for Human Rights. (2025). Safeguarding the right to health in crisis. 

https://www.ohchr.org/en/health/safeguarding-right-health-crisis