Bão nối tiếp bão, những con số thiệt hại khổng lồ chỉ phản ánh phần nổi của mất mát. Phía sau đó là vô số “vết thương vô hình”: những nỗi sợ, ám ảnh và kiệt quệ tinh thần sau thiên tai.
Bão chồng bão, lũ chồng lũ.
Miền Trung và nhiều tỉnh thành khác của nước ta vừa rồi đã phải oằn mình chống chọi với cơn thịnh nộ của thiên nhiên. Bão số 10 vừa đi qua đã để lại một khung cảnh tang thương: 67 người chết và mất tích, hơn 258.000 mái nhà không còn nguyên vẹn, thiệt hại hơn 33.500 tỷ đồng. Chỉ trong một thời gian ngắn, hai cơn bão số 10 và 11 nối đuôi nhau ập tới, để lại một khung cảnh tan hoang chưa từng thấy. Tổng cộng đã có 85 người không qua khỏi hoặc mất tích, gần 500.000 ngôi nhà bị hư hỏng hoặc chìm trong biển nước, và thiệt hại kinh tế đã vượt mốc 40.000 tỷ đồng. Trong đó, tỉnh Thái Nguyên là một trong những nơi chịu hậu quả đau thương nhất, với 9 người thiệt mạng và ước tính thiệt hại lên tới 4.000 tỷ đồng.
Tình huống khẩn cấp & sức khoẻ tâm thần
Tình huống khẩn cấp (Emergency), được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) định nghĩa là một dạng sự kiện hay mối nguy đang hoặc có thể gây ra hậu quả, đòi hỏi sự phối hợp để ứng phó, thường mang tính khẩn trương và không định kỳ.
Trong khi đó sức khỏe tâm thần (Mental health) theo Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ (APA), là trạng thái tâm trí đặc trưng bởi sự an lành trong cảm xúc, khả năng điều chỉnh hành vi phù hợp, kiểm soát một cách tương đối lo âu và các triệu chứng gây suy giảm chức năng, cùng năng lực xây dựng các mối quan hệ tích cực cũng như ứng phó với căng thẳng trong cuộc sống.
Phía sau những con số thiệt hại là vô số “vết thương vô hình”
Có thể thấy, trong bất kỳ tình huống khẩn cấp nào, sức khỏe tâm thần là yếu tố quyết định khả năng ứng phó và phục hồi của con người. Khi thiên tai, dịch bệnh xảy ra, những gì tổn thương không chỉ là nhà cửa hay tài sản.
Ước tính có khoảng 22% những người từng trải qua xung đột hay chiến tranh mắc phải các rối loạn tâm thần như trầm cảm, lo âu, PTSD, rối loạn lưỡng cực, tâm thần phân liệt (WHO, 2025). Tại Việt Nam, kết quả nghiên cứu của Pollack và cộng sự (2016) cho thấy 22,7% người dân vùng ven biển miền Trung, nơi thường xuyên hứng chịu thiên tai và nạn đói kéo dài, gặp phải ít nhất một vấn đề về sức khỏe tâm thần. Khi sức khoẻ tâm thần được hỗ trợ kịp thời, con người không chỉ giảm bớt đau khổ, mà còn góp phần bảo vệ sự vững vàng của cả cộng đồng.
Thực trạng tại Việt Nam - những khoảng trống cần lấp đầy
Các hướng dẫn của WHO và Ủy ban Liên ngành về Hỗ trợ Tâm lý Xã hội (IASC) nhấn mạnh rằng việc can thiệp sớm về tâm lý trong các tình huống khẩn cấp là rất quan trọng. Hỗ trợ kịp thời giúp giảm nguy cơ phát triển rối loạn tâm thần nghiêm trọng, đồng thời tăng khả năng hồi phục và thích nghi.
Việt Nam bên cạnh các nỗ lực cứu trợ về vật chất, hệ thống hỗ trợ tâm lý sau thiên tai vẫn còn nhiều hạn chế. Một số mô hình như đường dây nóng “Ngày mai” hay chương trình “Cấp cứu trầm cảm” tại thành phố Hồ Chí Minh đã bước đầu mang lại kênh hỗ trợ tinh thần cho người gặp khủng hoảng. Tuy nhiên, nhân lực chuyên môn về can thiệp tâm lý trong các tình huống thiên tai khẩn cấp vẫn còn thiếu thốn trầm trọng, đặc biệt tại các khu vực vùng sâu vùng xa. Bên cạnh đó, sự phối hợp giữa các cơ quan y tế, giáo dục và xã hội vẫn còn chưa chặt chẽ.
Vì vậy, việc xây dựng mạng lưới hỗ trợ tâm lý cộng đồng, tập huấn kỹ năng ứng phó tinh thần cho lực lượng tuyến đầu và lồng ghép chăm sóc sức khỏe tâm thần vào kế hoạch ứng phó thiên tai là những bước cần thiết.
Và đó cũng là điều Phòng khám Merak hướng đến: góp phần lan tỏa sự quan tâm đến sức khỏe tâm thần. Để rồi khi khẩn cấp xảy ra, mong rằng không ai sẽ phải một mình đối diện.
-------------------------
PHÒNG KHÁM CHUYÊN KHOA TƯ VẤN VÀ CHĂM SÓC SỨC KHỎE TÂM THẦN MERAK
Địa chỉ: Biệt thự B3, Coco Village, 14 Thụy Khuê, Tây Hồ, Hà Nội
Hotline: 096 171 5858
Tổng hợp và tham khảo
1/ HCDC. (2025, 12 tháng 1). Sức khỏe tâm thần trong thảm họa – Khi tinh thần cũng cần được cứu trợ. Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật TP. Hồ Chí Minh. Truy cập từ https://hcdc.vn/suc-khoe-tam-than-trong-tham-hoa--khi-tinh-than-cung-can-duoc-cuu-tro-flmM2H.html
2/ Người lính Ngày mai. (2022). Đường dây nóng Ngày mai – Cùng bạn vượt qua khủng hoảng tinh thần. Truy cập từ https://duongdaynongngaymai.vn
3/ Pollack, A. A., Weiss, B., & Trung, L. T. (2016). Mental health, life functioning and risk factors among people exposed to frequent natural disasters and chronic poverty in Vietnam. BJPsych open, 2(3), 221–232. https://doi.org/10.1192/bjpo.bp.115.002170
4/ Thanh Niên. (2024, 25 tháng 9). Từ thảm họa thiên lăng: Cần cứu trợ tâm lý để người dân sớm vượt nỗi đau. Báo Thanh Niên. Truy cập từ https://thanhnien.vn/tu-tham-hoa-thien-lang-nu-can-cuu-tro-tam-ly-de-nguoi-dan-som-vuot-noi-dau-185240925235337302.htm
5/ World Health Organization. (2022). Mental health in emergencies. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mental-health-in-emergencies
